Armenia, Gruzja i Azerbejdżan. Europa czy Azja?

Pytanie jest ciągle aktualne i nawet nieco kontrowersyjne. Spór toczy się przecież o miano najwyższej góry na starym kontynencie. Dzieci uczą się w szkole, że jest nią słynny Mont Blanc (4807 m n.p.m.). Tymczasem na Kaukazie mamy Elbrus, który mierzy 5642 m n.p.m. Jest najwyższym szczytem Kaukazu. Ale czy można przyznać mu tytuł najwyższego punktu Europy? Przewyższa Mont Blanc o 835 metrów.

Wycieczki do Armenii

Przyjrzyjmy się bliżej granicy między kontynentami. To oczywiście kwestia umowna, Europa i Azja tworzą zwarty obszar lądowy. Trzeba więc przyjąć jakieś kryteria podziału. Wschodnią granicę umiejscowiono na Uralu. Jeśliby więc konsekwentnie stosować tę zasadę, to odcinek południowy również powinien przechodzić przez naturalną, górską zaporę, czyli pasmo Wielkiego Kaukazu. Tymczasem Międzynarodowa Unia Geograficzna na odcinku południowym przyjęła inną zasadę. Granicę między kontynentami wyznaczono na północ od gór, kreśląc linię między Morzem Azowskim i Kaspijskim. W skutek takiego zabiegu cały Kaukaz leży po stronie azjatyckiej.

Dlaczego właśnie tak? Złośliwi twierdzą, że zrobiono to by Mont Blanc utrzymał status najwyższego szczytu Europy.

Gruzja, Cminda Sameba leży na północ od Przełęczy Krzyżowej,
a więc w jednym z wariantów, to już Europa.

 Propozycja Międzynarodowej Unii Geograficznej ma licznych oponentów. Stąd też od dziesięcioleci istnieją alternatywne koncepcje. I tak granica na odcinku między Morzem Kaspijskim i Morzem Czarnym przebiega według następujących wariantów:

1.       Pasmem Wielkiego Kaukazu – w ten sposób tylko mała, północna część Gruzji leżałaby w Europie.

2.       Wzdłuż północnych podnóży Kaukazu – cała Gruzja, Armenia i Azerbejdżan w Azji.

3.       Wzdłuż południowych podnóży Kaukazu – część Gruzji w Europie.

4.     Obniżeniem tektonicznym między Wielkim i Małym Kaukazem – wzdłuż rzek Rioni i Mtkwari - połowa Gruzji i Azerbejdżanu w Europie.

5.       Wzdłuż grzbietu Małego Kaukazu i dalej wzdłuż rzek Araks i Mtkwari – część Gruzji i Armenii w Europie.

6.       Wzdłuż dawnej południowej granicy ZSRR (z Turcją i Iranem) - dzisiejsza Gruzja, Armenia i Azerbejdżan w całości byłyby w Europie!

Gdyby za obowiązujący przyjąć wariant nr 1, czyli pasmo Wielkiego Kaukazu, to rolę tę spełniałyby nie najwyższe szczyty, a główne pasmo wododziałowe. Dobrze znają je osoby odwiedzające Gruzję. Jadąc  słynną i bardzo malowniczą Gruzińską Drogą Wojenną z Tbilisi do Kazbegi przekracza się Przełęcz Krzyżową, która rozdziela rzeki płynące na południe – tu rozpoczyna bieg Aragwi, czyli dopływ Mtkwari oraz na północ – źródła rzeki Terek.

Zobacz więcej w artykule:  Gdzie leży Gruzja, w Europie czy w Azji?

Omówione wyżej kwestie nijak się mają oczywiście do uwarunkowań kulturowych. W tym zakresie decyzja należy do społeczeństw tych krajów. I tak, np. rząd Gruzji od czasu rewolucji róż (2003 r.) konsekwentnie powtarza, że Tbilisi jest częścią Europy. We wszystkich instytucjach państwowych obok flag Gruzji powiewają flagi Unii Europejskiej!

Już nie tylko Armenia, Gruzja i Azerbejdżan, ale też np. Izrael biorą udział w sportowych rozgrywkach organizowanych przez federacje europejskie. Jeśli nie geograficznie, to przynajmniej sportowo, Europa się więc rozszerza.

Armenia, Garni, świątynia w antycznym stylu.

Istotna jest też historia. Gruzińskie wybrzeże Morza Czarnego to starożytna Kolchida - cel wyprawy Jazona i Argonautów (złote runo). Tu ulokowane były greckie kolonie, a wpływy kulturowe następowały w obydwu kierunkach. Znany wszystkim mit o Prometeuszu wywodzi się z Kaukazu! Cywilizacja antyczna sięgała aż na terytorium dzisiejszej Armenii. Piękna świątynia w Garni jest tego widocznym przykładem. Dzisiejszy Azerbejdżan to starożytna Albania – pod taką nazwą znany był Rzymianom. Armenia jest pierwszego krajem, który chrześcijaństwo ustanowił religię państwową (już 301 r., czyli przed Rzymem i wszystkimi innymi państwami świata!). Chwilę później to samo uczyniła Gruzja. W trzech interesujących nas krajach kwitła kultura. Źródeł europejskiego renesansu szuka się m.in. w wybitnym dziele gruzińskiego poety Szoty Rustawelego, a ormiańska architektura miała wpływ chociażby na rozwój gotyku. W sensie cywilizacyjnym trudno odmówić im prawa do europejskiej wspólnoty.

Zobacz: Wycieczka Gruzja –Armenia.

Tekst i zdjęcia: Krzysztof Matys.
Travel to Poland

Wycieczka nad Bajkał